Historia Rudołowic
Nazwa wsi wskazuje, iż znajdowała się tu ruda żelaza, a dawni mieszkańcy zajmowali się jej wydobyciem, a być może wytopem. Pierwsza pisana wzmianka o Rudołowicach pochodzi z 21 X 1393 roku i dotyczy fundacji parafii dokonanej przez Mikołaja Mzurowskiego. Sama wieś powstała wcześniej, najpewniej w połowie XIV. Była lokowana na prawie polskim, a w 1450 roku została przeniesiona na korzystniejsze prawo magdeburskie. Wraz z erekcją kościoła Mikołaj Mzurowski nadał parafii rudołowickiej półtora łana ziemi, w dwóch kawałkach, łąkę, staw (jeszcze w budowie) oraz karczmę. W 1448 roku przybyło prawo pobierania dziesięcin w Roźwienicy i Woli Roźwienickiej od Jana Głuchowskiego. W 1464 roku nadano plebani drugi staw i półłanową łąkę w Bystrowicach, o którą później trwały spory. Od roku 1446 parafią w Rudołowicach zarządzał zakon Bożogrobców – Miechowitów. Zakon ten, będący zakonem rycerskim powstał w Ziemi Świętej w 1099 roku w okresie wypraw krzyżowych z inspiracji Gotfryda de Bouillon. Do Polski Bożogrobcy trafili za sprawą Jaksy z Miechowa, który postanowił osadzić ich w swoich dobrach w Miechowie (stąd nazwa Miechowici). Do parafii dołączono także nowo założoną kapelanię w Tuligłowach. Zakonnicy początkowo posiadali drewniany kościół, który spłonął razem z całą wsią podczas straszliwego najazdu tatarskiego w 1623 lub 1624[1] roku. Murowaną świątynię wzniesiono w 1646 roku, a konsekrowano pod wezwaniem św. Mikołaja w 1710 roku przez biskupa Piotra Dubrowskiego. Budowla ta po licznych remontach pełni funkcję kościoła parafialnego do dziś. Zakon Bożogrobców w Rudołowicach rezydował aż do 1773 roku, kiedy to edykt Marii Teresy skasował większość klasztorów z wyjątkiem tych, które pełniły funkcje wychowawczo – edukacyjne i szpitalnicze.
W 1628 roku Rudołowice składały się z dwóch części, ale kiedy miejscowość została podzielona brak informacji. Większa część licząca 12 ¼ łana ziemi należała do Felicjana Grochowskiego. Ponadto mieszkało tam 6 rodzin zagrodników i 14 komorników oraz płacono 6 groszowy podatek od wyszynku gorzałki. Mniejsza część, bo licząca 6 łanów należała do Stanisława Czuryły, kanonika lwowskiego. Ta część Rudołowic miała bardziej rozwiniętą infrastrukturę – był tu młyn o 1 kole, karczma z należącym do niej półłankiem, a podatek płaciło 6 zagrodników, 3 komorników i 4 rzemieślników. Po zmarłym w 1649 roku Felicjanie Grochowskim w posiadanie części Rudołowic przeszło na jego synów: Stanisława, Wojciecha, Achacego i Rafała oraz brata Rafała Grochowskiego, zmarłego w 1654 roku, następnie jego sukcesorów: Stanisława, Jerzego, Aleksandra i Anny. Stan gospodarczy części Rudołowic należących do Grochowskich w porównaniu z rokiem 1628 nie uległ zasadniczym zmianom. W spisie podatkowym wymieniono jedynie dwa łany należące do uposażenia plebani. W rejestrze z 1628 roku pominięto je, bo były zwolnione od podatków, lub co bardziej prawdopodobne przeszły na uposażenie kościoła z części należącej do Czuryły. Natomiast do Satanisława Czuryły w 1651 roku należały 3 i ½ łana, młyn o 1 kole, podatek płaciło 5 zagrodników i 3 komorników. Zwolniony z podatków był zagrodnik oraz karczma, która, prawdopodobnie została spalona. Kolejne wiadomości źródłowe o Rudołowicach posiadamy z 1658 roku, czyli okresu bezpośrednio po wielkich zniszczeniach powstania Chmielnickiego i potopu szwedzkiego. W części wsi należącej do sukcesorów Grochowskiego zostało spustoszonych 5 i ¼ łana. Pozostało 9 łanów w tym 2 należące do plebani, a podatek płaciło 7 zagrodników i 7 komorników. Część należąca do Czuryły została wymieniona w rejestrze poborowym ziemi przemyskiej z 1658 roku razem z Ujkowicami, miejscowością leżącą niedaleko Przemyśla, również należącą do Stanisława Czuryły. Najpewniej w tej części Rudołowic pustkami świeciło aż 5 łanów, a pozostał tylko 1 i młyn.
W 1785 roku do parafii Rudołowice należało 742 wiernych wyznania rzymskokatolickiego: z miejscowości Bystrowice 248, Cząstkowice 51, Roźwienica 26, Rudołowice 396, Wola Roźwienicka 16 oraz Mokra 5 osób. Kolejne lata przynoszą wzrost liczby ludności, w 1820 roku parafia w Rudołowicach liczyła 802 wiernych, w 1825 – 843, w 1830 – 767, w 1835 – 930, w 1840 – 997, w 1845 – 1031, w 1850 – 865. w 1855 – 978, w 1860 – 987, w 1865, 1085, w 1870 – 1129, w 1875 – 1127., w 1880 – 1218, w 1885 – 1392, w 1890 – 1486, w 1895 – 1864, w 1900 – 1951, w 1905 – 2000, w 1910 – 2174, a trzy lata później 2370 osób.
Około 1850 roku wieś należała razem z przysiółkiem Mokrą do Władysława Drohojowskiego. Szkołę w Rudłowicach założono w 1848 roku, a 24 maja 1874 roku przekształcono ja jako publiczną, jednoklasową. W 1902 roku uczęszczało tam 124 osoby, nauczycielem był Siebowicz. Według Słownika geograficznego Królestwa Polskiego Rudołowice liczyły 107 domów (dane z około 1880 roku), w miejscowości mieszkało 621 osób wyznania rzymskokatolickiego, 9 grekokatolików i 52 Żydów. Ponadto do dworu hrabiny Dębińskiej należało 9 domów i cegielnia, do wsi należała również karczma Mokra, położona na uboczu wsi, przy gościńcu. Kółko rolnicze założono w Rudołowicach w 1899 roku, miało ono na celu, podobnie jak w Węgierce podnoszenie poziomu gospodarki rolnej poprzez zrzucenia trójpolówki, wprowadzanie płodozmianu i nowinek technicznych. W 1902 roku liczyło 64 członków. W tym samym roku do parafii rudołowickiej (rzymskokalotickiej) należały miejscowości: Rudołowice z 779 wiernymi, Bystrowice 556, Cząstkowice 185, Roźwienica 363, i Wola Roźwienicka z 313 parafianami. Katolicy z Węgierki 513 osób, Cudowic 135 i Chorzowa 337 należeli do parafii w Pruchniku. Natomiast wierni obrządku greckokatolickiego z terenu dzisiejszej gminy Roźwienica w 1902 roku należeli do dwóch parafii w Pruchniku i Pełnatyczach. Do Pruchnika uczęszczało 516 wiernych z Węgierki, 123 z Tyniowic, 327 z Chorzowa, 28 z Woli Węgierskiej i 24 z Wieckowic. Do parafii pełnatyckiej należało 215 grekokatolików z Roźwienicy, z Woli Roźwienickiej 367, z Cząstkowic 262 oraz 96 z Bystrowic. Siedem lat później wieś liczyła 878 osób, przeważnie katolików.
Dziś w Rudołowicach możemy podziwiać zabytkowy, murowany kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja Biskupa, pochodzący z XVI wieku, po spaleniu przez Tatarów odbudowany w 1646 roku, rozbudowany w latach 1903 – 1905, a ostatnio starannie odnowiony. Obok kościoła znajduje się XIX wieczna murowana dzwonnica. Pośrodku wsi na wzniesieniu znajduje się klasycystyczny dwór Dębinskich, zbudowany w początkach XIX wieku, mieszczący obecnie szkołę podstawową. Budowla stoi w miejscu dawnego dworu obronnego, wzmiankowanego w źródłach w 1629 roku. W tutejszym dworze, jak podaje wybitny historyk Władysław Łoziński nastąpił epilog porwania Eufrozyny Mniszchówny, siostry słynnej carycy Maryny. Nie młodą już pannę za jej przyzwoleniem porwał z dworu w Dębowcu szlachcic Hermolaus Jordan z Samoklęk i ukrył ją w Rudołowicach. Była to bardzo głośna sprawa w ziemi przemyskiej, ponieważ Mniszchowie wznieśli sprawę do trybunału, szlachcic jednak wygrał, ale panna straciła za karę połowę posagu. W otoczeniu dworu znajduje się park krajobrazowy pochodzący z końca XVIII lub początku XIX wieku, rozplanowanych na wcześniejszych reliktach układu przestrzennego. Zachowała się sieć nieregularnych dróg z jednym głównym wjazdem od strony folwarku, a także pozostałości ramp ziemnych, nasypów tarasów nad rozległym parterem wodnym. Parter rozdzielony jest groblą paradną z rzędowymi nasadzeniami z klonu, jaworu, jesionów. Wokół klasycystycznego pałacu z XIX wieku zachował się starodrzew lipowy. Młodszego pochodzenia są modrzewie kasztanowce, jesiony i topole. Przed pałacem znajduje się również wgłębnik ze śladami dawniejszych ogrodów kwiatowych. Z gatunków obcych rośnie orzech czarny i sosna wejmutka. Uroku miejscowości dodaje również kilkanaście zabytkowych domów głównie z XX wieku. Na miejscowym cmentarzu oprócz wielu starych interesujących nagrobków znajduje się także zbiorowa mogiła 5 członków Batalionów Chłopskich, straconych przez Niemców w czasie pacyfikacji wsi Wola Roźwienicka 13 lipca 1943 roku.
